Söyleşi: Seniha ÜNAY
Evren Selçuk’un 10-26 Ağustos 2022 tarihleri arasında Bilsart İstanbul’da izlenebilecek sergisi “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” üzerine konuştuk. Sergi, gaz maskesi üretimi yapan kurgu bir fabrikaya davet ediyor sizi. Mekâna adım attığınız andan itibaren izleyiciyi galerinin bildik yüzünden uzaklaştırıyor; kapitalist sistemin tanıdık bir dünyasına, sistemin içine çekiyor. Hem izleyiciyi sürece dâhil ediyor hem de yer yer zaman ve mekândan bağımsız kılıyor. Tamamıyla bir fabrikanın üretim sürecini, detaylarıyla izleyebildiğiniz bu sergi, nihayetinde sizi bir video aracılığıyla emek, hak, sağlık konularında düşünmeye sevk ediyor ve büyük bir “hayal kırıklığı”nı sizlerle paylaşıyor.
Seniha Ünay: “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisi hem bir sistem eleştirisine hem de bir çevre problemine işaret ediyor. Hayatımız genel olarak bu tip durumlarla çevriliyken öncelikle sizin için özelde bu serginin tetikleyicisi ne oldu, bunu sormak istiyorum.
Evren Selçuk: Beni tetikleyen şey yaşadığım yer. Düzce’de bir kasabada yaşıyorum. Ormanın içerisinde, yeşilin ortasında kirli hava soluma trajedisine tanık olduğum bir yer burası. Buna, neden olan ise fabrikalar. Cilalı “İstihdam” ninnileriyle korkunçlukların meşrulaşması, kabullenilmesi ya da hiç görünmemesi hali mevcut. Dolayısıyla “köy” ya da “kasaba” kelimelerinin belleğimizde yarattığı masum imge ya da görüntüler illüzyonunu parçalayabilme gayesini güdüyor sergi.
Evren Selçuk, “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisinden, 2022, Bilsart İstanbul
S. Ü: Galeriyi gaz maskesi üretimi yapan bir fabrikaya çeviriyorsunuz. Kurgu ve gerçek arasında ince bir çizgide izleyiciyi bu performatif serginin içinde sistemin bir parçası yaparken aynı zamanda gerçekle yüzleşeceği bir alana dâhil ediyorsunuz. Başka bir deyişle izleyicinin -galerinin bilindik kimliğinden uzaklaşmasını sağlayıp- üretim sistemi içerisine dalmasını istiyor, ardından “hayal kırıklığı”na çıkan bir video ile onu bu hayalden uyandırıyorsunuz. Serginin bu akışının kurgusundan bahsedebilir misiniz?
E. S: Sergide mekânın ve üretim halinin gerçek gibi görünmesi oldukça önemli, aynı zamanda oldukça tehlikeli ve bir yanıyla da hiç istemediğim bir şeydi. Çok çelişkili bir cümle kurduğumun farkındayım ama bu böyle gerçekten.
Daha anlaşılabilir olması için somut bir şekilde ifade etmem gerekiyor sanırım. Örneğin Hiperrealist bir tablonun salt mükemmel işçiliği için seyretmesi/izlenmesi oldukça olası ve anlaşılabilir bir bakış. Bu tehlikeli potansiyeli doğasında barındırıyor çünkü. Bu, beni korkutan çünkü izleyiciyi sınırlandıran bir şey. Seyretmenin ya da izlemenin tehlikesi bunlar. Anlamı ya da anlamlar yaratmayı dışarıda bırakan şeyler…
Bu tehlikenin farkında olarak galeri mekânının yalnızca fiziki anlamda bir fabrika gibi görünmesinin izleyiciyi ikna etmek için yeterli olamayacağını hissediyordum. Çünkü bir fabrika fiili anlamda üretim yaptığı zaman bir fabrika oluyor, yani yaşadığı zaman. Dolayısıyla izleyiciye yaşayan bir şey göstermek istedim. Çok gerçekçi bir şey/hiperreel bir şey gibi. İşleyişi, sistem akışını göstermek, fabrikanın yaşadığına ikna etmek ve daha sonra bu kurgunun bir kurgu olduğunu unutturmak. Bir de işleyişte parazitler yaratarak izlediği şeyin yeniden bir kurgu olduğunu hatırlatmak.
İzleyicinin Kurgu ve gerçek arasında gel-gitler yaşayarak anlam bulanıklığı yaşamasını ve akabinde de videoyla bir yıkıma tanık olmasını istedim. Bir şekilde görmediğimiz, meşru olduğuna ikna olduğumuz için görmeyi unuttuğumuz yıkımı yeniden hatırlatmak, hissettirmek gibi. Bunlar naif istekler belki ama projenin heyecanı da biraz bundan geliyor.
Evren Selçuk, “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisinden, 2022, Bilsart İstanbul
S. Ü: Bu kurgu fabrikanın bir de çalışanları var. Kurgunun/fabrikanın doğal bir parçası olarak izleyicinin arasına karışan, maske üreten, temizlik yapan, teknik işlere bakan oyuncular bunlar. İzleyicinin zamanı içinde kendi zamanını yaşayan, izleyiciye sistemi gösterirken yer yer onu da yok sayan bir performans gerçekleştiriyorlar. Demek istediğim şöyle bir şey; gündelik yaşamda insanlar için durmaksızın akan, onları sistemin bir parçası olarak hızla koşturan bir zaman var. Oysa bu fabrikanın kendine has, işleyen başka bir zamanı var. Performansı gerçekleştiren oyuncuların hareketleri zaman zaman sekteye uğruyor ve dolayısıyla bedenleri ile birlikte zaman da duruyor. Oysa izleyici için zaman halen akmaya devam ediyor. Bu bağlamda bu serginin zamanla kurduğu ilişkiden söz edebilir misiniz?
E. S: Aslında gündelik yaşamda insanları bir zaman diliminde olabildiğince organize ve telaşeli bir şekilde hareket etmeye zorlayan şey Standard Profile zamanı içinde de geçerli. Yetişme, yetiştirebilme ve hayatta kalma gayesi var çalışanların. Bana kalırsa izleyici fabrikaya girdiği anda hararetli bir şekilde üretim yapan işçilerin telaşesini olgunlukla karşıladı ve fabrika zamanıyla kendi zamanı entegre oldu. İşte bu oldukça tehlikeli bir uyum.
Bunun için, yani bu uyumu parçalamak için fabrika/sergi işleyişinde; ışıkta, seste, görüntüde ve performansı ortaya koyan sanatçıların/fabrika çalışanlarının eylemlerinde bozulmalar, takılmalar yani parazitler olsun istedim. Öncelikle uyum sağlanması için zemin hazırlamak ve akabinde bu uyumu parçalamak üzerine uğraşmak ilginç bir şey, keyifli. Zaman konusuna gelince; zaman için de bu geçerli. Önce bir zaman yaratmak, bu zamana dâhil etmek ve bir zamandan başka bir zamana fırlatmak. Dolayısıyla sergi çoğunlukla herhangi bir uyumu sarsıntıya uğratmak üzerine kurulu.
Evren Selçuk, “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisinden, 2022, Bilsart İstanbul
S.Ü: Bu fabrikanın kusursuz gaz maskesi üreten görüntüsünün kusurlarını ortaya çıkaran bir video eşlik ediyor sergiye. Serginin adındaki “hayal kırıklığı”nın da işaret ettiği bu video, eskiden bu fabrikanın çalışanı olduğu anlaşılan bir işçinin hikâyesi üzerinden, emek sömürüsünü, sağlıksız çalışma koşullarını, hak ihlâllerini deşifre ediyor. Bu hikâye bize ne anlatıyor? Bu hikâye üzerinden videoya dair söyleyeceklerinizi merak ediyorum.
E. S: Maskenin kendi başına varlığı sıkıntılı ya da sorunlu bir atmosferin olduğuna, dolayısıyla korunmanın zorunluluğuna işaret ediyor zaten. Piyasa içinse bir maskenin ya da herhangi bir ürünün bir ihtiyaç nesnesi olduğunu fark etmek ve bu ihtiyacı gidermek için bir çözüm yaratabilmek ticari bir başarıdır. Sergide Standard Profile’in bu ihtiyacı gözlemlediğini ve bu konuda başarılı olduğunu birçok detay üzerinden aktarmaya özen gösterdim. Nitekim hiç aksamayan bir üretim, bu fabrikanın ticari başarısının göstergesidir.
Sergide kusursuz düzende işleyen gaz maskesi fabrikası yaratılırken sistemde oluşan parazitler de genel kurguda ve özellikle videoda görünür hale gelir. Üstelik fabrikanın kusursuz mekanizmasıyla çelişecek şekilde fabrika çalışanlarının birçoğu sağlık problemleri yaşamaktadır. Serginin bir parçası olan video da “temiz hava alabilmenin en güvenli yolu” sloganıyla üretim yapan bu fabrikanın fizyonomisi üzerinden bu çelişkiyi ortaya çıkarıyor. Sergi para ve iktidar ideolojilerini de böylelikle deşifre etmeye çalışıyor.
Evren Selçuk, “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisinden, Video, 2022, Bilsart İstanbul
S.Ü: Tüm bunları, heykel, yerleştirme, video, performans ve çizim gibi disiplinler arası kendine has bir dille gerçekleştiriyorsunuz. Serginin bu çok yönlü, katmanlı yapısından bahsedebilir misiniz?
E.S: Her şey kendi doğalında ilerledi benim için. Dolayısıyla zorlanmadım. Yani kendime yabancılaşmadım ya da kendimle bir samimiyet kavgası da vermedim. Serginin yapısı hem teknik olarak hem de duygusal anlamda yaşadığım ve biriktirdiğim bütün katmanların bir bütünü. Ses, koku, hareket, hazır yapım nesneler, heykel olma gayesi gütmeyen büstler. Aslında bu sergi kendiliğinden ve istemsiz bir retrospektif sanırım. Ayrıca serginin katmanlanmasıyla ve doğal akışıyla kendi üretim sınırlarım da kendiliğinden genişlemiş oldu, video ya da performanstan bahsediyorum. İlk defa düşündüğüm ve uğraştığım şeylerdi bunlar. Kendi doğalında büyüyüp yeşerdikleri için ayrıca çok mutluyum.
Evren Selçuk, “Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı” sergisinden, 2022, Bilsart İstanbul
- Bu söyleşide yer alan fotoğraflar, sanatçının arşivinden izni ile kullanılmıştır.
- Bu söyleşide yer alan tüm görsel ve yazılı içeriklerin hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşulu ile alıntı yapılabilir. Fotoğraflar için lütfen sanatçı ile iletişime geçiniz.
Evren Selçuk’un Standard Profile sergi serisiyle ilgili daha fazla bilgiye aşağıdaki linklere tıklayarak ulaşabilirsiniz.
- Standard Profile: Production
- Standard Profile: Documentation
- Standard Profile: Üretim & Hayal Kırıklığı
Sanatçı ile ilgili daha fazla bilgi için tıklayınız.